Iako je Ustavni sud Srbije presudio da Nadzorni odnor Javnog komunalnog preduzeća Standard iz Vrbasa nije nadležan da donosi Pravilnik o pružanju grejnih usluga, isti organ istog preduzeća je i nakon toga usvojio novi-stari Pravilnik, kojim je uvedena naplata “grejanja preko komšijskog zida”. Odnosno, potrošači koji su odlučili da ne žele da se greju preko sistema daljinskog grejanja su prinuđeni da i dalje na mesečnom nivou plaćaju određeni procenat od pune cene daljinskog grejanja, i to ne samo u Vrbasu već i u drugim vojvođanskim lokalnim samoupravama.
Kako će se grejati tokom zime, većina odlučuje samostalno u skladu sa svojim potrebama i finansijskim mogućnostima, dok meštanima nekih vojvođanskih opština u izboru, hteli to ili ne, „pomaže“ i lokalna vlast. Barem onih koji žive u stambenim zgradama u sistemu grejanja javnih toplana. U odluci da se isključe sa centralnog grejanja obeshrabruju ih gotovo nemogući uslovi propisani lokalnim aktima, a potom retke koji u tome uspeju čeka neželjena usluga “indirektnog grejanja”. Prema nezvaničnoj definiciji, “indirektno grejanje” je grejanje preko instalacija, susednih prostorija ili čak komšijskog zida.
Fiksni računi za ovu “hteli ili ne” uslugu već godinama stižu na adrese stanova sa hladnim radijatorima u Temerinu, Vrbasu, Rumi, Vršcu, Bečeju, Sremskoj Mitrovici, itd.
Pitanje zakonitosti naplaćivanja grejanja preko komšijskog zida od strane lokalnih toplana našlo se pred Ustavnim sudom na osnovu inicijative iz Vrbasa, gde je usluga “indirektnog grejanja” uvedena krajem 2013. godine.
Po prvi put odlučujući o zakonitosti prava građana da izaberu kako će se grejati tokom zime, Ustavni sud je 7. jula 2016. godine Pravilnik o pružanju grejnih usluga u Vrbasu proglasio – nezakonitim u celosti.
Začkoljica je što je presuda doneta, laički rečeno, bez čitanja. Pravilnik je “pao” zbog “formalne nezakonitosti”, pa je pitanje “da li je komšijski zid grejno telo” ostalo bez jasnog odgovora, a samim tim i pitanje da li lokalne vlasti internim aktima zakonom garantovana prava građana.
Ako je forma nezakonita, sadržaj je (ne)bitan?
“Svi korisnici stanova u kolektivnom stanovanju i korisnici poslovnog prostora koji su deo sistema grejanja a ne koriste ga, dužni su da plate deo nadoknade za grejanje zbog indirektnog dogrevanja stana odnosno poslovnog prostora”, “indirektno zagrevanje predstavlja zagrevanje celog objekta putem instalacija koje prolaze kroz stan ili poslovne prostorije ili kroz susedne prostorije uključujući i zidove istih”, “visinu naknade za indirektno grejanje određuje Nadzorni odbor JKP Standard Vrbas”, glase osporene odredbe Pravilnika, koji je početkom 2014. godine izazvao veliko negodovanje više od 130 stanara koji su se, godinama ranije, isključili sa sistema grejanja JKP Standard.
R.S. iz Vrbasa kome je “proverom na terenu”, i pored činjenice da u stanu nema nijednu instalaciju, ipak utvrđeno da se “indirektno” greje preko stana koji se nalazi sprat niže, pokrenuo je inicijativu za ocenu ustavnosti i zakonitosti “indirektnog grejanja” Ustavnom sudu Srbije.
Iako se u inicijativi poziva na kršenje Ustava i odredbi Zakona o zaštiti prava potrošača, Ustavni sud se u presudi od 7. jula 2016. godine nije bavio zakonitošću fenomena “indirektnog grejanja”.
“Osporeni pravilnik donelo je privredno društvo koje, saglasno Zakonu, nije ovlašćeno da svojim aktom uređuje način i uslove pružanja grejnih usluga, te je Ustavni sud utvrdio da ovaj pravilnik u celosti nije u saglasnosti sa Zakonom. S obzirom na utvrđenu formalnu nezakonitost, sud se nije upuštao u ocenjivanje osporenih odredbi”, zaključuje se u obrazloženju presude objavljene 30. septembra u Službenom glasniku RS.
Stari pravilnik kao novi
Bez obaveštavanja lokalne javnosti o presudi da je prethodni Pravilnik nezakonit, JKP Standard je 6. oktobra doneo novi – a zapravo isti – Pravilnik o pružanju grejnih usluga. I to po istovetnoj proceduri zbog koje je Ustavni sud Srbije presudio o formalnoj nezakonitosti. Naime, i ovoga puta Pravilnik je doneo Nadzorni odbor JKP Standard kojeg je Ustavni sud oglasio neovlašćenim, a ne, kako je previđeno Zakonom o komunalnim delatnostima, lokalna samouprava.
“U principu uvek se prvo ocenjuje da li osporeni akt zadovoljava formalne zahteve, pa tek onda njegova materijalna sadržina.U ovom slučaju, Pravilnik je ‘pao’ već na prvom koraku, jer ga je donelo javno preduzeće. Nije bilo potrebe da se sud upušta u to da li su konkretne odredbe Pravilnika nezakonite i neustavne”, kaže za VOICE pravnik Veljko Milić. On smatra da se Pravilnik koji je Ustavni sud Srbije proglasio nezakonitim ne može primenjivati na one koji su se “indirektno grejali”, te da oni koji su ovu uslugu plaćali mogu tražiti i povraćaj novca.
“Ukoliko postoje postupci izvršenja pokrenuti po osnovu dugovanja za ovu uslugu morali bi biti obustavljeni”, smatra sagovornik VOICE-a. Međutim, ponovo usvojeni, novi a stari Pravilnik, ostaje na snazi sve dok se ponovo Ustavnom sudu ne podnese nova inicijativa. “U ovom slučaju bi Ustavni sud, s obzirom da je već zauzeo stav, trebalo da postupi po olakšanoj proceduri”, smatra Milić.
U Udruženju za zaštitu prava potrošača “Prosperitet” slažu se da je neophodno ponovo pokrenuti inicijativu za ocenu zakonitosti spornih odredbi Pravilnika jer se ovo pitanje tiče mnogih građana u Vojvodini i Srbiji, koji su žrtve svojevrsnog haosa u oblasti koja se, suprotno zakonima, uređuje lokalnim odlukama i aktima.
“Iako član 90. Ustava jasno kaže da država štiti potrošače, a Zakon o zaštiti potrošača svakom građaninu daje za pravo da raskine ugovor o pružanju usluga od opšteg ekonomskog interesa ako nije saglasan sa promenom cene, tarife ili kvalitetom pruženih usluga, u mnogim opštinama u Vojvodini i Srbiji građani plaćaju grejanje preko komšijskih zidova, plafona ili poda, iako su se jasno opredelili za drugu vrstu grejanja”, kaže za VOICE Radomir Ćirilović iz udruženja “Prosperitet”. Prema njegovim rečima, građanima je samo navodno omogućeno da se isključe sa sistema centralnog grejanja, ali tek ako ispune niz uslova koji od opštine do opštine variraju od nezakonitih do nemogućih. Iz uvida u zaključke brojnih toplana u Vojvodini, kaže Ćirilović, očito je da se zahtevi građana za isključenje sa centralnog grejanja odbacuju iz najrazličitijih razloga. Od neblagovremenog podnošenja zahteva, nepostojanja tehničkih uslova, do nedovoljnog broja saglasnih komšija, itd.
“Postoje i slučajevi kada toplane za isključenje zahtevaju da svi kupci istovremeno otkažu ugovor, kao i da se od građana traži pismena saglasnost više od polovine ili čak svih stanara zgrade. Saglasnost komšija je, smatram, potpuno neopravdana i predstavlja svojevrsnu ucenu energetskog monopoliste suprotno Zakonu o obligacionim odnosima koji zabranjuje diranje u prava trećih lica”, kaže Ćirilović.
Hrvatska: Tačka na “indirektno grejanje”
I dok se neka nova inicijativa kojom će na pitanje zakonitosti grejanja preko komšijskog zida i suštinski, a ne samo formalno, biti ocenjeno od strane Ustavnog suda Srbije, u Hrvatskoj je na ovo pitanje jasan odgovor dao Vrhovni sud 2013. godine i presudio u korist Udruženja potrošača grada Vinkovci. Svojevrsnim presedanom prekinuta je praksa naplaćivanja “grejanja preko zida”, proizvoljnih iznosa na računima, ali i nemogućim uslovima za isključenje sa mreže.
U presudi Vrhovnog suda RH navodi se da “za svaku prodatu energiju mora postojati obračun sa izraženim količinama”,”vlasnik stana nije dužan da se priključi, a nije dužan ni da ostane priključen na način koji diktira trgovac”, “za isključenje sa grejanja ne mora tražiti saglasnost ostalih suvlasnika”, “vlasnik stana za uslugu koju ne koristi nije u obavezi da plaća račune”.
Grejanja preko komšijskog zida košta “koliko treba”
Korisnicima tzv. indirektnog grejanja u Vojvodini iznosi se utvrđuju bez merenja, najčešće “odokativnom metodom”. U Vrbasu, Rumi i Bečeju indirektno grejanje plaća se 30 odsto od pune cene grejanja, u Sremskoj Mitrovici i Senti 20 odsto. I u Vršcu fiksne troškove grejanja plaćaju i oni kojima su uklonjeni radijatori, dok apsolutno najveći iznos plaćaju u Temerinu, gde je lokalna vlast odredila da građani koji su se isključili sa sistema grejanja plaćaju 50 odsto od ukupne cene, pokazuju podaci udruženja “Prosperitet”. Navodi se da je očigledno da lokalne toplane te iznose utvrđuju po potrebi, “pokrivajući time energetsku neefikasnost za koju su sami odgovorni”. O tome da se naplatom usluge “indirektnog grejanja” pokrivaju gubici lokalnih toplana prilikom donošenja Pravilnika u Vrbasu posvedočio je sam direktor preduzeća izjavom da će novi pravilnik zaštiti preduzeće, jer su zbog odjavljenih korisnika imali gubitke od tri miliona dinara.
Ranka Ivanoska (VOICE)
